Kua hipa te kotahi tau mai i te wā i oti i Te Tari Taake tana hōtaka whakaumu. Kei tēnei Pūrongo ā-Tau, nōku te whiwhi ki te kite i ngā hua o taua whakaumutanga, me te āhua o tana whakangāwari i ngā mahi tāke mā ngā kiritaki.
99% o ngā whakahokinga tāke ka tukuna ā-matihikotia—neke atu i te 7 miriona ka tukua mā ngā pūnaha kaute a ngā kiritaki, e pāhekoheko ana ki tā mātou ake pūnaha. Ko te nuinga o ngā utunga ka utua ā-tuihonotia, ā, i te wā tika hoki.
Ehara ko te kohinga anake o ngā mōhiohio, me ngā tāke whāomo ake, engari ko te āhua o ngā utunga. Neke atu i te 3.3 miriona kainoho o Aotearoa kei roto i te KiwiSaver, ā, ko te nuinga o ngā pūtea ka haumitia, ka kuhu mā Te Tari Taake. I tēnei tau, i tukua e mātou te $9.7 piriona tāra ki ngā kaiwhakarato KiwiSaver, ā, ko te 99.5% o ngā pūtea a ngā mema i tae atu ki ngā kaiwhakarato i roto i te 3 rā o tā mātou whiwhi i ngā mōhiohio. Kei te kite hoki mātou i ngā hua ki ngā mātua me ngā tamariki i ngā panoni ki te pūtea tautoko tamariki i raro i te hōtaka whakaumu. E tae wawe atu ana ngā utunga ki ngā kaitiaki, otirā mā te 14 rā te tere ake.
Ko te nuinga o ngā whakahokinga tāke ka tirohia e ā mātou pūnaha, ā, ka tukatukahia aunoatia. He tokomaha ngā tāngata me ngā pakihi o Aotearoa ka whiwhi whakahokinga pūtea i Te Tari Taake, i roto i ngā rā ruarua nei. He pūtea tēnei ka whakapaua pea ki te tautoko i ō rātou whānau, te whakatipu rānei i ō rātou pakihi.
E tino koa ana au i hoki atu ai mātou ki te hapori, ki te āwhina i te iwi ki te whakahaere i ngā pāpātanga o ngā huripari me ngā waipuke, te whakamārama rānei i ngā huringa ki ngā ture tāke. Neke atu i te 300 ngā hui awheawhe, 100 ngā whakaaturanga hoki ki ngā rōpū hapori, ngā taiopenga rānei, me ngā haerenga ki ngā marae, otirā i āwhina mātou i ngā rōpū kia mārama ake rātou ki ngā takohanga tāke me te tautoko whakamōhio ake i ngā tautoko e wātea ana ki a rātou. I taea e mātou te āwhina i ngā tāngata o Aotearoa me ō rātou pakihi i te wā o te tau pakeke. 163,000 ngā whakaritenga utu i haere ki te āwhina i te tangata ki te utu i ā rātou utunga tāke i te pahemotanga o te wā—ko te nuinga o ēnei i whakaritea ā-tuihonotia, ā, i aunoa te whakaaetia.
Kei te tino whakahī au ki tō mātou piripono pakari, me te aronga ki te kanorautanga, te kauawhitanga hoki ki Te Tari Taake. He mea hira tēnei mō mātou hei whakahaere, tae atu ki te āhuatanga o tā mātou whakahaere i ngā ratonga mā ngā tāngata o Aotearoa. Ko tētahi atu take hira ki a mātou ko ngā mahi e whāia ana e mātou kia noho hei whakahaere i poua ki te Tiriti, otirā i koke whakamua mātou ki tēnei whāinga i tēnei tau.
E rikarika ana ahau ki te ārahi i tō mātou whakahaere, i te wā e āta tiaki ana i te pūnaha tāke me te tiaki i ngā rawa e noho haepapa nei mātou hei ngā tau e tū mai nei. Kua tīmata kē tā mātou whakamahi i te pūnaha hou me ngā tātaritanga, ki te whakatika wawe i ngā āhuatanga tāke a te hunga ka hē pea i a rātou, me te kimi i te hunga tokoiti e takahi nei i ngā ture o te pūnaha tāke. I te wā hoki e panoni haere ana ngā tautuhi tāke me te kaupapahere pāpori, e manawanui ana ahau i te pakari o tō mātou tūnga ki te tuku tohutohu me te whakatinana i aua panonitanga, hei whakarite i te pakari o te pūnaha tāke me te kaupapahere pāpori mō Aotearoa.
I ahau e titiro ana ki te tau kua hipa, kei te whakahī ahau ki te kōrero i ā mātou whakatutukitanga ki tēnei Pūrongo ā-Tau.
Peter Mersi
Kaikōmihana o Te Tari Taake